Kabanata 42:

Ang Mag-asawang De Espadaña

(Ang Buod ng “Noli Me Tangere”)

Malungkot sa bahay ni Kapitan Tiyago sapagkat may sakit si Maria.  Pinag-uusapan ng magpinsang Tiya Isabel at Kapitan Tiyago kung alin ang mabuting bigyan ng limos, ang krus sa Tunasan na lumaki, o ang krus sa Matahong na nagpapawis.  Nais malaman ni Tiyago kung alin sa dalawang ito ang higit na mapaghimala.  Napagdesisyonan na parehong bigyan ng limos ang dalawang ito upang gumaling kaagad ang karamdaman ni Maria.  Natigil ang pag-uusap ng magpinsan nang mayroong tumigil sa harap ng bahay.  Ang dumating ay sina Dr. Tiburcio de Espadana, na inaanak ng kamag-anak ni Pari Damaso (Linares) at tanging kalihim ng lahat ng ministro sa Espanya.

Inaasahan ni Tiyago ang mga dumating na panauhin.  Pagkatapos na maipakilala ni Victorina si Linares, sinamahan sila ni Tiyago sa kani-kanilang silid.

Sa biglang tingin, aakalain na si Donya Victorina ay isang Orofea.  Siya ay isang ginang na may edad na 45, pero ipinamamalitang siya ay 32 taong gulang lamang.  Nuong bata at dalaga pa siya at kapani-paniwalang maganda ito.  Kaya, hindi siya nagpasilo sa mga lalaking Pilipino at ang pinangarap niyang mapangasawa ay isang dayuhan.  Isa siyang social climber at ibig na mapabilang sa mataas na antas ng lipunan.  Ngunit, ang bitag na inihanda niya ay walang nasilo.  Nalagay siya sa pangangailangan na kailangang makapangasawa siya ng dayuhan.  Napilitan siyang masiyahan sa isang maralitang Kastila na taga-Espanya na itinaboy ng bayang Extremadura at ipinadpad ng kapalaran sa Pilipinas.  Ang kastilang ito ay Tiburcio de Espanada na may 35 taong gulang, ngunit mukha pang matanda kay Donya Victorina.

Nakarating siya sa Pilipinas sakay ng barkong Salvadora.  Sa barko dumanas siya ng katakot-takot na pagkahilo at nabalian pa ng paa.  Nahihiya na siyang magbalik sa Espanya, dahil ipinasya na niyang manatili sa Pilipinas.  Eksaktong 15 araw siya sa bansa nang matanggap siya sa trabaho dahil sa tulong ng mga kababayang Kastila.  Sapagkat hindi naman siya nag-aral pinayuhan siya ng mga kababayan na humanap nang magandang kapalaran sa mga lalawigan at magpanggap na isang mediko na ang tanging puhunan ay ang pagiging kastila.  Ayaw sana niyang sumunod dahil nahihya siya, pero dahil sa gipit na gipit na siya,wala siyang mapagpipilian kundi sumunod sa payo.

Siya ay dating nagtatrabaho sa pagamutan ng San Carlos bilang tagapagbaga ng mga painitan at tagapaspas ng alikabok sa mga mesa at upuan pero wala talagang kaalam-alam sa panggagamot.  Sa una mabana ang singil.  Lumalaon pataas ng pataas, sinamantala niya ng husto ang pagtitiwala ng mga Indio.  Dahil dito, umaasa siya na tuloy-tuloy na ang kanyang pagyaman.  Ngunit, nagsumbong ang mga tunay na mediko sa Protomediko de Manila na siya ay pekeng doktor.  Nawalan na siya ng pasyente.  Babalik na sana siya sa pamamalimos sa mga kakilala’t kababayan subalit napangasawa nga niya si Donya Victorina.

Pagkakasal, lumipat sila sa Santa Ana at dito idinaos ang kanilang pulut-gata.  Ilang araw ang nagtagal bumili ng aranya at karomata si Donya Victorina at matutuling kabayo mula sa Albay at Batangas para sa gamit nilang mag-asawa.  Binihisan din niya ng husto ang asawa para magmukhang kagalang-galang.  Ang Donya ay nagsimulang maging ilusyunada bilang isang Orofea.  Nagpusod-Espanyola at naglagay ng mga palamuti sa katawan.  Ilang buwan ang lumipas, ipinamalita niyang siya ay naglilihi at sa Espanya manganganak sapagkat ayaw ipanganak ang anak na tatawaging rebolusyunario.  Ang kanyang pangalan ay dinagdag din ng de, kayat nakalimbag sa mga tarheta nito ang Victorina de los Reyes de Espanada.

Learn this Filipino word:

masamá ang bibíg